Door José Boon
Een op de vier vrouwelijke slachtoffers en een op de drie mannelijke slachtoffers heeft aan niemand verteld dat zij ooit misbruikt zijn. “Zij hebben goede redenen om niet te vertellen over hun ervaringen met seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld”, zegt directeur van het Centrum Seksueel Geweld Iva Bicanic.
Ze noemt de vijf belangrijkste redenen waarom slachtoffers zwijgen.
1. Slachtoffers krijgen zelf de schuld
Driekwart van de mensen die over hun ervaringen met seksueel geweld vertellen, krijgt in een reactie de verantwoordelijkheid in zijn of haar schoenen geschoven. Dat heet victim blaming, aldus Bicanic. Ze vroeg slachtoffers naar de reacties uit hun omgeving op de onthulling, en deelde deze op in categorieën.
Een greep uit de categorieën van Bicanic
- Waarom-vragers: ‘Waarom ben je niet weggegaan?’ ‘Waarom heb je niet geschreeuwd?’
- Betweters: ‘Je weet toch dat dat kan gebeuren als je meegaat?’ ‘Dat zal mij nooit overkomen.’
- Scherpschutters: ‘Jij hebt ook altijd van die rare dingen.’ ‘Met jou is het ook altijd wat.’
- De ongelovigen: ‘Weet je het wel zeker?’ ‘Heb je het je niet ingebeeld?’
- Afzwakkers: ‘Is het wel echt zo erg?’ ‘Hij heeft je toch niet verkracht?’ ‘Overdrijf je niet een beetje?’
- De ruimdenkers: ‘Weet je wel wat dit voor hem/haar (de pleger) betekent?’
2. De dader is geen ‘monster’, maar een bekende
Iedereen kent de verhalen over een man die ’s nachts in de struiken een meisje als een roofdier van haar fiets trekt. Maar in 85 procent van de gevallen is de pleger een bekende van het slachtoffer, vertelt Bicanic. Dat kan een collega, een familielid of een buurman zijn. Niet zelden voelt het slachtoffer zich loyaal naar de dader.
Bicanic: “Er is altijd sprake van een verschil in macht. Degene die het doet is groter, sterker, slimmer of rijker. En daar wordt misbruik van gemaakt.” Het feit dat slachtoffers dus over bekenden moeten praten die ook nog machtiger zijn dan zij, maakt het ingewikkeld om uit de school te klappen.
3. Slachtoffers schamen zich voor wat er is gebeurd
Mensen denken vaak dat ze het gewoon hebben laten gebeuren omdat ze niet in verweer zijn gegaan. “Maar nietsdoen of meewerken is normaal slachtoffergedrag”, zegt Bicanic. “Het is een automatische reactie van je lichaam om te kunnen overleven.” Uit onderzoek blijkt dat dit in 70 procent van de gevallen gebeurt. Dat zegt dus niets over instemming van het slachtoffer.
Ook is het heel gewoon dat een lichaam een erectie krijgt of vochtig wordt in een stressvolle situatie. Bicanic: “Veel mensen raken hiervan in de war en twijfelen eraan of ze het misschien toch wel lekker vonden. Ook vinden veel mensen het überhaupt al gênant om over seks te praten, laat staan over grensoverschrijdende seks.”
4. Angst voor dreigementen van de pleger
Plegers van seksueel wangedrag en misbruik hebben een arsenaal aan dreigementen waardoor slachtoffers zwijgen. Bicanic heeft verschillende voorbeelden: “Als je het vertelt…”
- “Maak ik je leven kapot”
- “Gaan je ouders uit elkaar”
- “Krijgt je oma een hartaanval”
- “Moet ik of jij de gevangenis in”
Maar dreigementen kunnen ook subtieler zijn, zoals:
- “Niemand zal je geloven”
- “Iedereen lacht je uit”
- “Jij kwam op mij af”
- “Doe niet zo preuts”
5. ‘Het is niet gebeurd’
“Heel veel mensen proberen gewoon te vergeten wat er is gebeurd en maken zichzelf wijs dat er niets is gebeurd”, zegt Bicanic. “Ook kunnen slachtoffers er pas op latere leeftijd achter komen dat ze bijvoorbeeld verkracht zijn, omdat ze dan meer weten over het leven en over seksualiteit. Dan komt pas het besef.” Vooral jonge slachtoffers kunnen deze inschatting zelf nog minder goed maken.
Het blijft een risico voor mensen om te praten over hun ervaringen omdat toehoorders er iets van vinden. “Als je vertelt wat jou is overkomen, verlies je het alleenrecht op je herinneringen en gaan mensen zich ermee bemoeien. En het kan verkeerd aflopen, bijvoorbeeld wanneer de familie iemand uitsluit.” Bicanic zegt daarom: “Mensen gaan het alleen vertellen als het niet anders kan.”
Tot slot moeten slachtoffers zelf beslissen of ze iets willen vertellen, wanneer en aan wie, vindt Bicanic. “Omstanders moeten ophouden met victim blaming. En de plegers zijn verantwoordelijk, maar hebben zelf ook een probleem. Ik hoop dat we een klimaat scheppen waarin zij zich veilig voelen om hulp te vragen en hun kwetsbaarheid op tafel te leggen.”
Heb je hier zelf mee te maken gehad of ken je iemand die hiermee te maken heeft gehad en wil je hier met iemand over praten? Je kan terecht bij Slachtofferhulp Nederland via 0900-0101 of bij het Centrum Seksueel Geweld via 0800-0188 en de chat.
